عقرب

تماس فوری بامتخصص حشره شناسی:
۰۹۱۹۰۳۲۵۴۵۵

عقرب یا کژدم یا درازدم، یکی از گونه های بندپایان، رده عنکبوتیان و راسته اسکورپینس است.عقرب دارای هشت پا، دو کلیسر انبر مانند در قسمت جلوی سر و نیشی در انتهای دم خود می باشند. اندازه آنها از ۳تا۱۰ سانتی شمتر متفاوت است و رنگ گونه ها از زرد، سبز زیتونی،قهوه ای تا سیاه متغیر است. عقرب چنگال‌های خارداری دارند که در واقع قسمتی از دهان آن‌ها محسوب می‌شوند. آنها قادرند که مادهٔ سمی خطرناکی از قسمت عقب بدنشان به طرف مهاجمین بپاشند. این جانور بیشتر در شب شکار می‌کند و پاهای بلند جلویی خود را برای پیدا کردن غذا به‌کار برده و پس از یافتن غذا آن را با چنگال‌هایش می‌گیرد.
کژدم‌ها اغلب در طول روز در زیر سنگ‌ها یا در حفره‌های به نسبت خنک زیر زمین پنهان می‌گردند.

عقرب ها در محیط خارج از خانه:

در شکاف و درز بین سنگ‌ها، زیر پوست درختان، بین هیزم‌ها و مانند آن یافت می‌شوند و در محیط خانه در حمام، دستشوئی، آشپزخانه و محیط‌های مرطوب دیده می‌شوند. این جانوران در طول روز در گوشه‌ای بی‌حرکت و پنهانند و در شب به‌دنبال شکار خود می‌روند و از حشره ها، کرم ها، بندپایان، مارمولک ها و حتی نوزاد موش تغذیه می کنند. عقربها در آب و هوای گرم فعال هستند. آنها در تمام دنیا پراکنده اند و در بیابان ها، جنگل ها، چمنزارها، سواحل دریاها و اطراف رودخانه ها و کوه ها دیده شده اند.

عقرب گزیدگی:

عقرب گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاری از مناطق دنیا است. سالیانه حدود ۵۰۰۰ نفر در دنیا در اثر نیش و تزریق سم بیش از ۲۵ نوع عقرب خطرناک فوت می کنند. تمام عقرب ها سمی نیستند. از حدود ۲۰۰ گونه عقرب در دنیا، فقط ۲۰ گونه آنها سمی هستند. با توجه به اینکه عقرب ها درشب فعال هستند، بیشتر گزیدگی ها نیزدرشب اتفاق می افتد.

گونه‌های مختلف عقرب:

از حدود ۲۰۰ گونه متفاوت عقرب که در سراسر دنیا پراکنده‌اند فقط حدود ۲۰ گونهٔ آنها سمی هستند و در میان آنها نوعی عقرب قرمز هندی کشنده‌ترین گونه می‌باشد که میزان کشندگی آن در ایالت‌های هند بین ۴۰ تا ۳۰ درصد گزارش شده‌است. کژدم گونه‌های زیادی دارد که در ایران دو گونه ایرانوس و خوزستانوس در ایران کشف و نام عقرب ایرانی به ثبت رسیده‌اند. در ایران سه گونه کژدم خطرناک وجود دارد که گزارش‌هایی از مرگ براثر گزش آنها وجود دارد:

«همی سکورپیوس لپتوروس» که عقربی زرد رنگ و کوچک است.

نرها دمی بلند دارند. این عقرب در نواحی جنوبی و جنوب غربی بسیار فراوان است و در خوزستان به آن «گادیم» می‌گویند. «کمپسوبوتوس ماتهیزنی» که دارای اندازه‌ای بسیار کوچک و بدنی باریک به رنگ زرد یا آجریاست. این گونه هم در نواحی جنوبی به ویژه در خوزستان فراوان است. سم  این دو گونه عقرب می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را تخریب کند. «آندرکتونوس کراسیکودا» که جثه‌ای درشت‌تر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوه‌ای تیره‌است.  این گونه در بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد.

عقرب های خطرناک ایران:

۱- عقرب گادیم یا عقرب زرد (خانواده اسکورپیونیده): که عقربی زرد رنگ و کوچک است.با وجود خطرناک بودن این عقرب، گزش آن درد زیادی ندارد و اگرفرد دیر مراجعه کند، سم آن می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را تخریب کند. با توجه به اینکه تهیه ضد سم عقرب اختصاصی برای عقرب گادیم مشکل است، بنابراین همه ساله مرگ ومیر قابل توجهی را برای ساکنین منطقه جنوب غربی ایران در پی دارد.
2- عقرب زرد خالدار یا عقرب کوچک آسیایی (خانواده بوتیده): دارای اندازه‌ای بسیار کوچک و بدنی باریک به رنگ زرد یا آجری است . سم آن می‌تواند گلبول‌های قرمز خون را تخریب کند. این گونه هم در نواحی جنوبی به ویژه در خوزستان فراوان است.
3- عقرب سیاه بزرگ (خانواده بوتیده): جثه‌ای درشت‌تر از دو گونه قبلی دارد و رنگ آن سیاه یا قهوه‌ای تیره‌ است . این گونه در بیشتر نقاط ایران پراکندگی دارد. عقرب سیاه بزرگ وعقرب زرد خالدار، معمولا محل نیش خود را با درد شدید مشخص می کنند و باعث می شوند که بیمار خود را به سرعت به مرکز بهداشتی درمانی برساند. با توجه به مراجعه سریع و نیز وجود ضد سم اختصاصی این عقرب ها، درمان های انجام شده موفقیت آمیز است. برخلاف شایعه‌ای که می‌گوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد، این ارزیابی قابل قبول نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد. می‌توان گفت که سم عقرب‌های نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است .

علائم عقرب زدگی

علائم عمومی ممکن است شامل: درد بسیار شدید و تورم و قرمزی در محل نیش، سرگیجه، احساس خارش در دهان گلو یا بینی، زیاد شدن بزاق دهان، بی حسی و شل شدن زبان، اختلال در حرکت دست ها و پاها وحس لامسه و انقباض ماهیچه های آرواره که امکان تجویز دارو یا مواد خوراکی را از دهان غیر ممکن می سازند. از علائم مهم بیماران عقرب گزیده با عقرب گادیم، همولیز گلبول های قرمز خون و در نتیجه تغییر رنگ ادرار می باشد. با پیشرفت اثر سم در قسمت های مختلف، حرارت بدن بالا می رود و تا ۴۰درجه سانتی گراد نیز می رسد حس بینایی مختل و نور شدید باعث ناراحتی بیمار می شود.

عقرب گزیدگی:

عقرب گزیدگی از معضلات بهداشتی درمانی بسیاری از مناطق دنیا است. سالیانه حدود ۵۰۰۰ نفر در دنیا در اثر نیش و تزریق سم بیش از ۲۵ نوع عقرب خطرناک فوت می کنند. تمام عقرب ها سمی نیستند. از حدود ۲۰۰ گونه عقرب در دنیا، فقط ۲۰ گونه آنها سمی هستند. با توجه به اینکه عقرب ها درشب فعال هستند، بیشتر گزیدگی ها نیزدرشب اتفاق می افتد.

درمان عقرب گزیدگی

عوامل موثر در درمان عقرب گزیدگی شامل نوع عقرب، زمان نیش زدن عقرب )شب یا روز(، محل نیش، سن بیمار، زمان طول کشیده تا رساندن بیمار به بیمارستان، وجود علائم سیستمیک می باشد. بنابراین می توان درمان مسمومیت با سم عقرب را بر مبنای درمان موضعی و درمان سیستمیک انجام داد.

اقدامات اولیه بعد عقرب گزیدگی

۱- قبل از انجام کمک های اولیه محل حادثه را جهت پرهیز از گزش مجدد ارزیابی نمایید.
2- فرد عقرب گزیده را آرام کنید زیرا آرامش فرد باعث می شود جذب زهر کند شود.
3- عضو نیش زده را در صورت امکان پایین تر از سطح بدن قرار دهید )مثلا با آویزان کردن دست یا پا ( و به سرعت آن را بی حرکت کنید .برای این کار از آتل استفاده کنید.
4- محل نیش زدگی را با کیسه یخ، سرد نگه دارید.
5- عضو آسیب دیده را تا حد امکان در معرض تابش مستقیم افتاب قرار ندهید.
6- بستن بالای محل گزش با هدف تاخیر در جذب سم در شرایطی خاص مجاز است. اگر محل عقرب گزیدگی در دست یا پا باشد، باید کمی بالاتر از محل نیش )حدود ۳-۵ سانتی متر (بسته شود .به طوریکه باعث قطع نبض در نقاط انتهایی اندام مبتلا نشود.
7- فشار دادن سریع اطراف موضع عقرب گزیده، جهت خروج زهر بلافاصله پس از گزش،موثراست.
8- هرگز نباید فریب حال عمومی بیمار را خورد، چون ممکن است حال عمومی بیمار هنوز رو به وخامت نگذاشته باشد .در موارد قابل توجهی مراجعه با حال عمومی بد و همولیز شـدید، ۸ سـاعت بعـد از گـزش گـزارش شـده است.
9- از هر گونه دستکاری محل گزش اعم از برش، مکش و سوزاندن اکیدا خودداری شود.

عوامل افزایش خطر ابتلا به عقرب گزیدگی:

جغرافیا و محل زندگی عقرب‌ها: در ایران نیز عقرب‌ها عمدتاً در نواحی کویری و نیمه کویری زندگی می‌کنند. محیط: عقرب‌های پارک زیر سنگ، کنده‌ها و پوست درخت زندگی می‌کنند از این‌رو، نام آن‌ها عقرب‌های پارک یا پوستی است. عقرب‌های پوستی همچنین شایع‌ترین عقرب‌های خانه هستند که در هیزم، چوب‌های زباله، تخت خواب و کفش‌ها پنهان می‌شوند.
مسافرت رفتن: در هنگام سفر عقرب‌ها می‌توانند در لباس، ظروف، چمدان و…. شما پنهان شوند و به خانه شما راه پیدا کنند.

پیشگیری از عقرب گزیدگی

۱- دور ماندن از محل زندگی عقرب ها، نوسازی و بهسازی اماکن قدیمی، جمع‌آوری و دفع بهداشتی زباله، کنترل زیر کاشی، کفش، کنار فرش ها، لباس و محل استراحت از بهترین اقدامات پیشگیرانه است.
2- عقربها ممکن است میان لباسها یا داخل کفش سکونت کنند و هنگام پوشیدن لباس یا کفش فرد را نیش بزنند. توصیه می شود لباسها و کفش ها قبل از پوشیدن به خوبی تکانده شود.
3- حتی المقدور پابرهنه در محیط باز در شب راه نروید.
4- حتی المقدور برای خوابیدن در محیط باز از تختهای بلند و پایه دار استفاده کنید یا قبل از ورود به محل خواب از عدم وجود عقرب اطمینان حاصل نمایید.
5- در صورت نیاز به اسکان در چادر، آنرا در محیطی بازو دور از نخاله ها و باقیمانده های ساختمانی بر پا کنید.
6- از فرو بردن دست بدون محافظ در زیر سنگها، حفرات و سوراخهای فاقد دیدکافی خودداری کنید.
7- کاهش دسترسی عقرب به منابع غذایی ، مهمترین منابع غذایی عقربها ، حشرات هستند که پاکیزه نگاهداشتن محیط و روش مناسب مبارزه با حشرات ، از اهمیت فوق العاده ای برخوردار است.
8- کومه‌های سنگ یا چوب و هیزم را در مقابل خانه یا در داخل خانه ذخیره نکنید.
9- چمن را تا حد امکان مرتب کنید و بوته‌ها را بشویید و شاخه‌های درخت را بتکانید و در صورت نیاز هرس کنید که می‌تواند مسیری را برای رفتن عقرب‌ها برای رفتن به سمت سقف شما فراهم کند.
10- شکاف ها و درزهای خانه را بپوشانید و در اطراف درب‌ها و پنجره‌ها توری محکم فلزی نصب کنید.

اگر در منزل یا محل کار:

با یک عقرب مواجه شدید چه باید کرد؟از عقرب فاصله بگیرید و در اولین فرصت با شرکت سمپاشی تضمینی آریا تماس بگیرید. کارشناسان ماهر این شرکت در اسرع وقت در محل حاضر شده و محل را بازرسی و بازدید می نمایند تا عقرب را پیدا کرده و نابود کنند. آنها اعمال و توصیه های لازم برای پیشگیری از حضور مجدد عقرب را انجام می دهند. کارشناسان در صورت لزوم اقدام به سمپاشی محل با استفاده از حشره کشها برای نابودی عقربها می کنند.

خطرناکترین عقرب ها:

برخلاف شایعه‌ای که می‌گوید خطرناک بودن عقرب به رنگ آن بستگی دارد و در برخی از نقاط ایران معتقدند که عقرب زرد خطرناک است و در برخی از نقاط دیگر عقرب سیاه را خطرناک می‌دانند، این ارزیابی قابل قبول نیست و رنگ عقرب هیچ نقشی در غلظت سم یا خطرناک بودن آن ندارد.

می‌توان گفت که سم عقرب‌های نواحی خشک و گرمسیر در ایران دارای غلظت بالایی است.

خوشبختانه خطرناک‌ترین عقرب‌ها هم هنگام گزش انسان معمولاً تمامی سم خود را تزریق نمی‌کنند زیرا عقرب در مصرف سم صرفه‌جویی می‌کند و همیشه در گزش اول با تزریق مختصری آنزیم سعی در دور کردن دشمن دارد، ولی چنانچه اسیر شود و راه فراری نداشته باشد مجبور به تزریق سم اصلی خود می‌شود. عقرب برای جایگزینی سم خود نیاز به تغذیه بیشتر دارد و برای همین زیاد مایل نیست که سم خود را هدر دهد. سم نوعی کژدم به نام سنتروروئید اسکالپچراتوس (Centruroides Sculpturatus) شدیداً کشنده‌ است که عقربی کوچک و زرد رنگ است با یک توبرکول کوچک روی پشت. طول این جانور ۲/۵ تا ۷/۵ سانتی متر است و به آن «عقرب جرار» نیز گفته می‌شود. خطرناک ترین نوع عقرب در ایران عقرب گاردیوم است که در منطقه خوزستان یافت می شود و سمی کشنده دارد سم سایر عقربها کشنده نیست.

سم عقرب:

زهر کژدم مایعی بی‌رنگ و شفاف است که خاصیت قلیایی تا خنثی دارد و در واقع نوعی پروتئین است. سم از عناصری مانند کربن، ئیدروژن، ازت و گوگرد تشکیل شده‌است. سم شامل پروتئین‌های مختلفی از قبیل توکسین و آنزیم می‌شود. توکسین‌ها یا فاکتورهای سمی شامل نورووکسین (سم عصب‌گرا)، هموتوکسین و کاردیوتوکسین است. آنزیم‌ها که باعث سهولت تأثیر سم می‌شوند شامل لستیناز، هیالورونیداز، فسفولیپاز، پروتئیناز و آنزیم‌های انعقادی یا ضدانعقادی است. زهرکژدم‌ها بیشتر بر بند پایان و جانوران کوچک موثر است اما بعضی گونه‌های آن مانند «عقرب قاتل»برای انسانها هم کشنده هستند. این معلوم نیست که یک عقرب پس از مردن تا چند دقیقه می‌تواند بگزد.

زهر دردناک عقرب ها:

زهر اکثر عقرب یا کژدم‌های سمی باعث نابودی گلبول‌های قرمز خون می‌شود و در محل گزش نیز تغییر رنگ موضعی و تورم دردناک ایجاد می‌کند. گرچه بطور متناقص سم بعضی از انواع کشنده باعث علائم موضعی و تورم زیاد نمی‌شود ولی حتماً باید توسط پزشک معاینه شده و با تزریق سرم ضد عقرب درمان شود، کودکان و افراد سالمند نیز نسبت به سم عقرب آسیب پذیرتر بوده و نیازمند توجه بیشتری می‌باشند. علاوه بر آسیب به گلبول‌های قرمز، زهر عقرب علائم عصبی نیز ایجاد می‌کند که شامل بی‌قراری، تشنج، راه رفتن نامتعادل، آبریزش از دهان، حساسیت شدید پوست به لمس، انقباضات ماهیچه‌ای، درد شکم و کاهش کارکرد سیستم تنفسی می‌باشد که در اکثر موارد این علائم در عرض ۴۸ ساعت فروکش می‌کنند.

کژدم‌ها دو دشمن طبیعی دارند یکی از آنها یک نوع سار است و دیگری مگس.

جالب تر اینکه کژدم‌ها تنها موجوداتی هستند که اشعه رادیو اکتیو تاثیری روی آنها ندارد. ضعیف ترین عقرب‌ها ۴۰۰۰۰ راد (واحد اندازه گیری تشعشعات تولیدکننده یون جذب شونده) را تحمل می‌کنند این عدد در مورد انسان کمتر از تنها ۶۰۰ راد می‌باشد و بدین گونه حتی از انفجار اتمی هم جان سالم به‌در می‌برند. کژدم‌ها تنها زندگی می‌کنند و هنگام جفت‌گیری نر و ماده دمها را بهم پیچانده اقدام به جفت‌گیری می‌کنند . اگر نر بموقع فرار نکند طعمه ماده می‌شود. کژدم‌ها اغلب از نیمه تابستان تا نیمه پاییز زاد و ولد می‌کنند و تعداد بچه‌ها بسته به نوع عقرب از ۲ تا ۱۰۵ عدد متغیر است. در برخی از کژدم‌ها، نوزادان از سر خارج می‌شوند و در برخی دیگر نوزادان از دم.

نوزادان عقرب:

نوزادان پس از تولد خود را به سطح پشتی بدن مادر می‌رسانند و دست کم تا زمان نخستین پوست ‌اندازی نوزادان بر پشت کژدم مادر جابجا می‌شوند. در این هنگام اغلب، به علت گرسنگی و نبود غذا عقرب مادر از چند نوزاد خود به عنوان غذا استفاده می‌کند و بالعکس بچه ها از مادرشان تغذیه می‌کنند. خون کژدم‌ها دارای هموسیانین است که به صورت مایعی روشن و حاوی مقدار زیادی مس است. و به علت وجود همین مس که در مجاورت هوا اکسید می‌شود، رنگ خون به رنگ آبی یا سبز دیده می‌شود. خون عقرب‌ها سمی است به طوری که اگر آن را به یک موش تزریق کنند موجب مرگ می‌شود.

آﯾﺎ تا کنون کژدم ﺩﺭ ﺣﺎﻝ ﺯﺍﯾﻤﺎﻥ ﺩﯾﺪﯾﺪ؟

تماشای فرایند وضع حمل یک کژدم واقعا هیجان ‌انگیز است. طول بارداری کژدم بسته به نوع آن چند ماه تا بیش از یک سال است. نوزادان بعد از تولد در پشت مادر جمع می‌شوند. تا دوره پوست‌اندازی کژدم در همان جا می‌مانند. با شروع پوست‌اندازی که حدود ۵ روز طول می‌کشد، همه نوزدان از پشت کژدم مادر پایین آمده و به دنبال زندگی خود می‌روند. و مادر با پوست نو مانند روز اول به زندگی ادامه می‌دهد